Presentatie

Presentaties bieden u een kennismaking in één of meer dagdelen met kunstenaars, theologen en thema’s die voor vandaag van belang zijn. De verleden tijd is vaak verrassend actueel. Het aanbod wordt regelmatig uitgebreid en bestaat onder andere uit:

De kunst van het lezen

Deze presentatie laat zien dat lezen een geliefd thema is in de beeldende kunst. Lezen is een kunstje dat je moet leren. Daarna begint het pas. Kunnen lezen speelde in de 15e en 16e eeuw eenbelangrijke rol om veel mensen in contact te brengen met de geheimen van het geloof. Op beelden uit die tijd van de heilige Anna is te zien hoe zij haar dochter Maria leerde lezen. Bij de aankondiging van de geboorte treft de engel Gabriël Maria al lezend aan. Anna en Maria maken samen het Jezuskind vertrouwd met het lezen. Naast het lezen van vrome teksten wordt ook al gauw het lezen van klassieke teksten een thema. De kunst laat zien dat lezen van belang is bij studie en wetenschap maar ook het persoonlijk leesgenot wordt een thema, net als het lezen van de krant. Boeken zijn op zich ook een belangrijk onderwerp in de kunst, net als het leren lezen. Eén ding is duidelijk: van lezen krijg je nooit genoeg, ook als het gaat om de kunst van het lezen.

Fré Cohen, een kennismaking

De presentatie laat u kennismaken met een kunstenares die lange tijd niet de aandacht kreeg die ze verdient. Fré Cohen (Amsterdam 1903 – Borne 1943) werd geboren in het gezin van een Joodse diamantslijper. De laatste jaren staan haar leven en werk weer meer in de belangstelling. Schrijfster en beeldend kunstenares Edith Brouwer debuteerde in 2021 met ‘De letterkast’, een biografie over Fré Cohen. In 2022 was in Museum ’t Schip een belangrijke overzichtstentoonstelling over haar leven en werk te zien. Samen vormden die een passend eerbetoon aan een kunstenares die bijdroeg aan de ontwikkeling van de toegepaste grafiek. Fré Cohen toonde al vroeg haar tekentalent. Ze kreeg een studiebeurs voor de Amsterdamsche Kunstnijverheidsschool, waar zij zich toelegde op grafisch werk. Al jong werd ze lid van de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) en in die socialistische omgeving bleef ze werken. Ze onderscheidde zich met grafisch werk voor de gemeente Amsterdam en voor andere instellingen en bedrijven. Ze was een voorloper op het gebied van de beeldstatistiek. Haar werk laat de invloed zien van De Stijl en de Amsterdamse School. Door de Tweede Wereldoorlog gaf ze zich bewust rekenschap van haar Joodse achtergrond. Ze werkte noodgedwongen een tijd als zelfstandig vormgever maar in 1943 moest ze onderduiken. In 1943 werd ze ontdekt op haar onderduikadres in Borne en maakte ze een einde aan haar leven. Ze was toen 40 jaar.

Kerst door de ogen van Jan Schoenaker

Deze presentatie laat u het kerstverhaal beleven door de ogen van Jan Schoenaker. Schoenaker heeft als glazenier in veel Twentse kerken zijn sporen nagelaten in honderden glas-in-lood ramen. Hij deed dat met vakmanschap, met kennis van zaken en met humor. In ramen in verschillende kerk komen bekende momenten uit het kerstverhaal voor. In deze presentatie zijn de beelden van het kerstverhaal uit diverse kerken verzameld, aangevuld met fresco’s en enkele tegels, ook van Jan Schoenaker. Het is een doorlopend verhaal dat begint bij de profeten en bij Joachim en Anna, de ouders van Maria zoals ze worden getekend in een apocrief evangelie. Dan volgen de beelden die in geen enkel kerstverhaal mogen ontbreken om te eindigen bij de jonge Jezus bij zijn ouders in Nazareth. Aan de beelden zijn kerstliederen toegevoegd van oud tot eigentijds. Jan Schoenaker weet het geboorteverhaal op zijn geheel eigen wijze te vertellen. De presentatie duurt ruim een uur.

Meekijken met Margriet de Moor

In 2010 verscheen ‘De schilder en het meisje’ van Margriet de Moor. Een nieuwe druk kwam uit in het Rembrandtjaar 2019. Het boek verweeft de levens van Rembrandt van Rijn en het 18-jarige Deense meisje Elsje Christiaens. Feitelijk kruisen deze levens elkaar maar op één enkel punt; Rembrandt heeft twee schetsen gemaakt van Elsjes’ dode lichaam op het galgenveld in Amsterdam en die blaadjes zijn bewaard gebleven. De schetsen tonen het dode meisje, opgehangen aan een paal met naast haar hoofd de bijl waarmee ze haar hospita vermoordde. Over Elsje is verder niet veel bekend, over de schilder des te meer. De presentatie laat een groot deel van Rembrandts kunstwerken zien die in het boek worden genoemd of die zijdelings ter sprake komen. Ideaal voor een leeskring.Meer lezen over ‘De schilder en het meisje’

Rembrandts eigen geloofsverhaal

Rembrandt neemt een eigen plaats in als het gaat over Protestanten en hun beelden. Zelf hoorde hij bij geen enkele kerk maar de Bijbel was voor hem een onuitputtelijke inspiratiebron. Hij toont zich een aandachtige en oplettende lezer; in zijn werk kiest hij als een regisseur onverwachte invalshoeken en momentopnamen. De figuren in zijn werken over het Oude en Nieuwe Testament lijken moeiteloos de alledaagse Amsterdamse realiteit van Rembrandt binnen te lopen. Zo komen de verhalen van de Bijbel ineens overrompelend dichtbij. De aartsvaders, Jozef, David en de apostelen rondom Jezus zijn mensen zoals wij. Bij Rembrandt lijkt een aparte religieuze bovenwereld afwezig te zijn; bij hem zien we een begin van de ‘ontmythologisering van het christelijk geloof’ .

Picasso jaagt de vrede na

Picasso zag zijn kunst als wapen in het streven naar vrede. Zijn schilderij ‘Guernica’ laat het leed van onschuldigen, mensen en dieren, in oorlogssituaties zien. Het Spaanse stadje met die naam wordt tijdens de burgeroorlog onder vuur genomen door de Duitse en Italiaanse luchtmacht. Het doek is
een felle aanklacht tegen alle oorlogsmisdaden. Minder bekend is Picasso’s beeld ‘Man met schaap’ dat hij maakte toen in Parijs de razzia’s op de Joden losbraken. De duif als vredessymbool is vooral in de beeldtaal van Picasso bekend geworden. De duif oversteeg tijdens de Koude Oorlog wereldwijde tegenstellingen. Picasso gebruikte als geen ander de kracht van beelden.

Geen Luther zonder Cranach

De bekende beelden van Maarten Luther gaan zonder uitzondering terug op het werk van vader en zoon Lucas Cranach sr. en jr. Aan het uitbeelden van Luther bij zijn leven kwamen geen andere schilders te pas. De Cranachs werkten als echte pr-mensen: hun Lutherbeeld wisselt, al naar gelang het proces van de Reformatie voortschreed. Iets dergelijks geldt ook voor hun Bijbelse voorstellingen. Luther vroeg en kreeg beelden die het Woord meer laten spreken en die de zaak van de Reformatie versterkten.

Geloven op reis

Mensen op vakantie of op reis lopen binnen in een kerk of museum. Ze zien prachtige religieuze kunst. Maar waar kijk je naar? Deze presentatie biedt in kort bestek een schat aan informatie. Dan weet je wat je ziet. Het herkennen van evangelisten en kerkvaders, apostelen en heiligen maakt het kijken naar kunst nog aantrekkelijker. Voor de deelnemers is een handzaam overzicht beschikbaar met de karakteristieke kenmerken van allerlei thema’s uit de christelijke kunst. Weten wat je ziet maakt kijken naar kunst nog boeiender.

Hendrik Nicolaas Werkman – leven en werk

Hendrik Nicolaas Werkman (1882, Leens, Gr.) was drukker Groningen. Vanaf 1920 maakte hij deel uit van de Groningse kunstenaarsgroep ‘De Ploeg’. In eigen werk en in exposities wilde De Ploeg een groter publiek laten kennismaken met de moderne kunst o.a. van Picasso, Chagall, Mondriaan en Kirchner. Tussen de kunstenaars van De Ploeg valt Werkman op door de onbevangen speelsheid waarmee hij het drukkersgereedschap inzette om kunst te maken. Op 10 april 1945 werd Werkman door de Duitsers terechtgesteld bij Bakkeveen. De presentatie is een hommage aan Werkman en past in het kader van het gedenken van het einde van de oorlog, 70 jaar geleden.

De Kruistochten

Ontstaan en verloop van de kruistochten worden aan de hand van beeldmateriaal geplaatst in de samenhang van de Middeleeuwen. De kruistochten hebben het gezicht van Europa en de verhoudingen tussen kerk en islam veranderd. ‘De kruistochten’ zijn voorbij; het begrip kruistocht speelt nog steeds een rol in de verhouding tot de islam. In drie avonden komen achtereenvolgens aan de orde:

• Achtergrond, ontstaan en verloop van de kruistochten vanuit en binnen Europa;
• De periode van de kruistochten bezien vanuit het perspectief van moslims;
• Het beeld van de kruistochten in contacten en confrontaties tussen islam en christendom.

De vraag is of we te maken hebben met een eindeloze spiraal of dat bezinning op de kruistochten de mogelijkheid opent nieuwe wegen in te slaan.

De Katharen

De Katharen streefden in de 12e en 13e eeuw naar een andere kerk. Er zijn invloeden van het orthodoxe christendom, van de gnostiek en van de mystiek. De Katharen zijn uitgeroeid in zeer gewelddadige campagnes; groepen die streven naar emancipatie zien in de Katharen hun voorlopers. Waren de Katharen een bedreiging voor de bestaande orde?

Katharenroute

Van de Katharen zijn, behalve enkele geschriften, amper zichtbare sporen overgebleven. Toch wordt het gebied in Zuid-Frankrijk waar het drama zich afspeelde wel Katharenland genoemd. In deze presentatie een korte kennismaking met de beweging en met het gebied waar ze leefden.

Lissabon

Een tocht door Lissabon is een tocht door de geschiedenis van de kerk en door de geschiedenis van een koloniaal rijk. De stad is in meer dan één opzicht getekend door de enorme aardbeving (tsunami?) die de stad in 1750 verwoestte. De wereldtentoonstelling heeft de stad een eigentijdse uitstraling gegeven.

De Bijbel lezen met een leesbril

Wie de Bijbel ter sprake brengt betreedt ongemerkt een ingewikkeld speelveld. De lezer maakt zelf deel uit van allerlei werelden. Je kunt de Bijbel niet ‘onbevangen’ lezen en eeuwenoude leestradities spreken onwillekeurig een woordje mee. Ook de Bijbel zelf heeft een bewogen ontstaansgeschiedenis. Iedereen leest de Bijbel door een persoonlijke bril. Het is waardevol en spannend om te onderzoeken hoe die bril bij elke lezer weer anders werkt.

Rembrandt en zijn tijd

Het Rembrandtjaar 2006 bood een uitgelezen mogelijkheid om kennis te nemen van het werk van Nederlands grootste kunstenaar uit de Gouden Eeuw. Rembrandt maakte met zijn atelier deel uit van het kunstbedrijf in die tijd en daarom komen ook de relaties van Rembrandt met zijn tijdgenoten aan de orde.

Rembrandt en de Bijbel

Binnen het werk van Rembrandt neemt de Bijbel een aparte plaats in. Rembrandt werkte de verhalen op een eigen manier uit in schilderijen, maar vooral ook in etsen en tekeningen. Opmerkelijk is zijn belangstelling voor engelen en zijn voorliefde voor het boek Tobith.

Maerlant’s rijmbijbel

Jacob van Maerlant was een schrijver die de wetenschappelijke kennis en inzichten van zijn tijd populariseerde door geschriften uit het Latijn in het Nederlands te vertalen en nog wel op rijm. Van zijn hand is ook de Rijmbijbel die hij in 1271 voltooide. Het manuscript in het museum Meermanno (Den Haag) is één van de allermooiste; in 1332 werd het prachtig verlucht met door Michiel van der Borch. In de tekst bracht hij (kleine) tekeningen (miniaturen) aan – allemaal kleine kunstwerken. Het is het vroegste gesigneerde en gedateerde handschrift uit de Noordelijke Nederlanden.

Ruth in nieuwe beelden

Het Bijbelboek Ruth is een verhaal vol hoop, geloof en liefde. Ruth wordt in de synagoge gelezen bij het Wekenfeest (Sjavoeot), van oudsher een oogstfeest en vooral ook het feest van het geven van de Tora. De kunstenares Ruth Dagan heeft in 18 prachtige prints uitgewerkt wat het voor haar betekent ‘Ruth’ te zijn. De presentatie volgt haar kleurrijke verbeelding van het verhaal; veel beelden zijn ontleend aan latere Joodse tradities. Een mooie presentatie voor de herfsttijd.

Psalm 106, een wijze les

Israël kijkt in de spiegel van de geschiedenis en ziet een onthutsend beeld van falen en tekort. Kunstenaars uit de vroegere DDR geven in 25 afbeeldingen hun visie op de psalmtekst en op hun eigen situatie. De combinatie van tekst en beeld roept de vraag op hoe we naar de geschiedenis kijken. Gedichten van Nederlandse dichters nodigen uit om mee te denken over de vraag wat we kunnen leren van de geschiedenis. Psalm 106 verbindt zelfkritiek met geloof in God en laat zien dat een religieuze invalshoek de blik niet vertroebelt maar verheldert.

Omfietskunst. Een kunstroute door Zuidwest-Jutland

Je hebt omfietswijn en in Zuidwest-Jutland heb je ‘omfietskunst’: kunst om even de doorgaande route te verlaten. Zo zijn in het koor van de kerk in Ribe moderne fresco’s van Karl Henning Pedersen te zien, naast veel fraais uit vervlogen tijden. In Herning staat een museum met het kleurrijke werk van Pedersen; het gebouw is net zo bijzonder als de kunst. Vanuit Ribe loopt de route langs de abdijkerk van Løgumkloster met hoogstaande religieuze kunst. In Tønder en Møgeltønder zijn protestantse kerken te vinden met onwaarschijnlijk rijk gedecoreerde interieurs. Ten zuiden van de Deens-Duitse grens ligt het Emil Nolde-museum. Vanaf Flensburg ‘omfietsen’ naar het westen is goed voor 200 kilometer ‘omfietskunst’!

Kennismaken met Jan Mankes

‘Hollands meest verstilde schilder’ is de meest gebruikte typering voor Jan Mankes. In zijn schilderijen, grafisch werk en tekeningen is er veel aandacht voor detail. Hij schilderde vooral onderwerpen uit zijn directe omgeving: portretten, dieren, stillevens en landschappen. Zijn werk geeft uitdrukking aan ‘de reactie van de geest ten opzichte der dingen’, zoals hij zelf schrijft. De presentatie over Jan Mankes besteedt daarom ook aandacht aan het religieus-socialistische, artistieke en spirituele klimaat waarin zijn werk tot stand kwam.

Edvard Munch

Edvard Munch was als kunstenaar tegelijk beheerst en bezeten. Dat klinkt tegenstrijdig. Munch is bekend door werken zoals ‘De schreeuw’; hij lijkt bezeten door angst en wanhoop. Toch is dat maar het halve verhaal. Hij verwerkte de kennismaking met de moderne stromingen van zijn tijd. Daarbij ging hij zeer beheerst te werk. Al tijdens zijn leven wist hij een beeld van zichzelf als kunstenaar op te roepen, dat bij een bepaald publiek zeer gewild was.

Max Beckmann, een ‘ietsist’;

Max Beckmann is een van de belangrijkste Duitse kunstenaars van de vorige eeuw. De nazi’s bestempelden zijn werk als entartete Kunst (ontaarde kunst). Daarom vertrok Beckmann in 1937 naar Amsterdam, waar hij tot 1947 in ballingschap verbleef. Die jaren in Amsterdam vormden een moeilijke tijd; het was ook de tijd waarin veel werken tot stand kwamen. Hij schilderde er vijf van zijn negen beroemde triptieken. Theater, variété en circus vormen terugkerende thema’s in zijn hele werk. Beckmann laat zien hoe de ‘verklede’ wereld ons een werkelijkheid toont die de alledaagse ervaring doordringt en stuurt. Die grotere werkelijkheid die alleen langs een omweg, zoals in de kunst, is te benaderen, duidde Beckmann aan met “het”. Hij was daarmee een ietsist avant la lettre.

Theologen van de 20e eeuw

Een aantal theologen uit de 20e eeuw heeft indringend de vraag gesteld naar de betekenis van de heilige teksten van de kerk. Die teksten verwijzen naar een werkelijkheid die meer omvat dan het alledaagse. Het zoeken van een betekenis van een tekst in de ene situatie en die betekenisvol overbrengen naar een andere situatie is ingewikkelder dan het lijkt. Het is de verdienste van deze theologen dat ze velen geholpen hebben om oude betekenissen te herontdekken en nieuwe betekenissen op te doen. Deze vier theologen leefden in de 20e eeuw maar hebben in de 21e hun betekenis nog niet verloren.

Hendrikus Berkhof, theoloog

Berkhof was een theoloog die de ontwikkelingen in de moderne theologie volgde, er een eigen betekenis aan gaf en die daarbij ook nog kans zag om met de verschillende vleugels in de kerk in gesprek te blijven. Hij is ook van onschatbare betekenis als bruggenbouwer naar de oecumene en naar de cultuur van zijn tijd

Dietrich Bonhoeffer, theoloog en verzetsman

Bonhoeffer neemt onder de theologen en voorgangers van de 20e eeuw een bijzondere plaats in. Hij zocht een eigen weg in de theologie en in directe samenhang daarmee een eigen weg in de vervulling van zijn rol als voorman van de kerk in Duitsland onder de nazi’s. Zijn verbluffende vergezichten doen beklemmend aan tegen de achtergrond van zijn gewelddadige dood in de nadagen van de oorlog.

Dorothee Sölle

Voor de theologe Dorothee Sölle is spreken over de verbondenheid van God en mens alleen zinvol als die verbondenheid concreet aanwijsbaar is in de werkelijkheid van alledag. De symboliek van het avondmaal/ de eucharistie verwijst naar Gods voorkeur voor wie in onze samenleving in een marginaal bestaan zijn gedrongen.

Edward Schillebeeckx

Na het tweede Vaticaans concilie vestigde Schillebeeckx zijn naam als theoloog definitief met zijn twee ‘Jezus-boeken’. Hij betrekt de methode die hij in deze boeken toepast ook op het denken over het kerkelijk ambt. Met zijn publicaties Pleidooi voor mensen in de kerk en Mensen als verhaal van God onderzoekt hij de relatie tussen de geloofsgemeenschap en de mensen die deze gemeenschap als ambtsdrager dienen. Het ambt ondergaat een betekenisverandering.

Hans Küng

Hans Küng gaat als theoloog het gesprek aan met de moderne godsdienstkritiek. Hij biedt tegelijk een nieuwe verantwoording en een kritische benadering van de eigen traditie. Hij betrekt later ook andere godsdiensten in zijn werk. Vanaf de jaren ’90 zet Küng zich in voor zijn project Weltethos. De presentatie neemt het boek ‘Wat ik geloof’ als leidraad.
terug naar boven